Bệnh tiểu đường và béo phì
Danh mục nội dung
- 1. Bệnh tiểu đường và béo phì
- 2. Nguyên nhân của bệnh tiểu đường do béo phì
- 3. Điều trị bệnh tiểu đường do béo phì
- 4. Lời khuyên để điều trị bệnh thành công
- 4.1 Tình trạng béo hiện tại là cơ hội điều trị
- 4.2 Kiểm tra y tế là cần thiết trước khi bắt đầu trị liệu bằng chế độ tập luyện
- 4.3 Trong giảm cân sẽ có hiện tượng thích ứng
- 4.4 Không nên giảm cân quá mức
- 4.5 Hãy cố gắng để giảm thuốc
- 4.6 Phương pháp tốt nhất để điều trị là thay thế việc giảm cân bằng thực hiện chế độ ăn uống và tập luyện điều trị
1. Bệnh tiểu đường và béo phì
1.1 Số người mắc bệnh tiểu đường do béo phì đang gia tăng nhanh chóng
Người hiện đại có xu hướng dễ bị béo phì do ăn quá nhiều và thiếu vận động. Khi bị béo phì, số người trong tình trạng bệnh tiểu đường nhẹ như rối loạn chức năng dung nạp glucose (khả năng sử dụng lượng đường trong máu) sẽ tăng lên, nhưng nếu loại bỏ tình trạng béo phì sớm, có thể trở lại tình trạng bình thường.
Tuy nhiên, nếu tiếp tục để tình trạng béo phì tiếp diễn, số người bị bệnh tiểu đường sẽ ngày càng tăng lên. Bệnh tiểu đường khởi phát do nguyên nhân béo phì được gọi là “bệnh tiểu đường do béo phì”.
1.2 Tại sao không nên để tình trạng béo phì tiếp diễn?
Béo phì được coi là một tình trạng bất thường đối với cơ thể con người. Mức độ béo phì càng cao, các bệnh về lối sống như bệnh tiểu đường và xơ vữa động mạch càng dễ khởi phát, tỷ lệ tử vong càng cao. Đặc trưng lớn nhất của tình trạng béo phì đó là càng béo phì, sức khỏe và tuổi thọ của người đó càng ngắn.
1.3 Tình trạng béo phì là gì?
Béo phì không đơn giản là tăng cân. Khi năng lượng hấp thụ vượt quá mức tiêu thụ năng lượng, mỡ cơ thể tích lũy như nguồn năng lượng dự trữ tăng cao hơn mức cần thiết. Nói cách khác, một người có bị béo phì hay không phụ thuộc vào tỷ lệ chất béo trong cơ thể.
Tuy nhiên, rất khó để đo chính xác lượng mỡ trong cơ thể, vì vậy việc sử dụng chỉ số khối cơ thể (body mass index, viết tắt là BMI) để tính toán mức độ béo phì là một phương pháp đang phổ biến hiện nay. BMI là một chỉ số béo phì tương quan với khối lượng mỡ trong cơ thể và được sử dụng trên phạm vi quốc tế.
BMI 25 kg/ m² là “béo phì”
BMI được tính bằng [Cân nặng (kg) ÷ Chiều cao (m) ÷ Chiều cao (m)]. Cân nặng tương ứng với kết quả tính toán này gọi là cân nặng tiêu chuẩn. Lý do bởi đây là cân nặng lý tưởng mà theo thống kê là cân nặng khó bị bệnh. Để tính được cân nặng tiêu chuẩn từ chiều cao, câu trả lời cho công thức này cụ thể [Chiều cao (m) × chiều cao (m) × 22].
Các tiêu chuẩn đánh giá về béo phì theo BMI được thể hiện trong bảng bên dưới. Hơn 25 được coi là béo phì vì khi vượt quá 25, nhiều bệnh về lối sống như tiểu đường, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu (tăng lipid máu) có khả năng xảy ra. Các nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra rằng nếu BMI là 27, nguy cơ mắc bệnh tiểu đường sẽ tăng gấp đôi.
| BMI | Đánh giá |
| <18.5 | Gầy (cân nặng thấp) |
| ≥18.5, <25 | Bình thường |
| >25 | Béo phì |
Để phòng ngừa bệnh tiểu đường và cải thiện kiểm soát đường huyết, tốt hơn là nên hướng đến mục tiêu cân nặng cơ thể tương ứng với BMI từ 20~24, nghĩa là cân nặng tiêu chuẩn nằm giữa giá trị của phép tính chiều cao × chiều cao x 20 và chiều cao × chiều cao x 24.
Ví dụ: Chỉ số BMI của một người có chiều cao 160cm và cân nặng 70kg là bao nhiêu?
70 ÷ 1.6 ÷ 1.6 = 27.34. BMI là 27,3 (làm tròn đến hai chữ số thập phân). BMI lớn hơn 25, vì vậy người này bị béo phì.
Cân nặng tiêu chuẩn của người này là gì?
1.6 x 1.6 x 22 = 56.32. Cân nặng tiêu chuẩn (cân nặng lý tưởng) của một người có chiều cao 160 cm là khoảng 56 kg.
2. Nguyên nhân của bệnh tiểu đường do béo phì
Khi bị béo phì, sự cần thiết của insulin sẽ tăng lên, do đó các bộ phận như tuyến tụy hỗ trợ chuyển hóa glucose (tác dụng tiêu thụ và lưu trữ đường như năng lượng trong cơ thể) xoay chuyển ở vị trí tương ứng và hoạt động trong tình trạng béo phì.
Tuy nhiên, nếu tình trạng này kéo dài, bất thường có thể xảy ra lần lượt ở những bộ phận có vai trò chuyển hóa lượng đường trong máu và chu trình chuyển hóa đường bị trục trặc. Nếu một số bất thường như vậy xảy ra đồng thời, bệnh tiểu đường sẽ khởi phát (xem bảng dưới đây).
|
Cơ chế tình trạng béo phì gây ra bệnh tiểu đường Béo phì ↓ Insulin máu cao ↓ Giảm thụ thể insulin ↓ Bất thường sau khi gắn thụ thể insulin ↓ Bệnh tiểu đường do béo phì ↓ Tổn thương tế bào β ↓ Bệnh tiểu đường trở nên nghiêm trọng hơn |
Mọi người đều cần năng lượng để hoạt động, nhưng năng lượng này được tạo ra bằng cách hấp thụ glucose (đường huyết) vào tế bào bởi các mô như cơ và tế bào mỡ. Để đường huyết đi vào tế bào, insulin được tiết ra từ tuyến tụy và một thụ thể dành riêng cho insulin ở phía tế bào (sau đây viết tắt là thụ thể) gắn với insulin được tiết ra và đưa glucose vào tế bào. Khi bị béo phì, chức năng làm giảm đường huyết của insulin bị suy giảm và lượng insulin cần thiết tăng lên, do đó, các tế bào β trong tuyến tụy tăng sản xuất insulin và rất nhiều insulin được lưu thông trong cơ thể (Insulin máu cao). Tuy nhiên, khi lượng insulin vượt quá một mức nhất định, một hiện tượng trong đó lượng thụ thể giảm tương đối nhiều (một bất thường của thụ thể) sẽ xảy ra, do đó hiệu quả sử dụng glucose trong máu giảm hơn nữa (độ nhạy insulin hay còn được gọi là tính kháng insulin). Tùy thuộc vào từng người, lượng đường trong máu bắt đầu tăng cao. Tiếp đó, khi một bất thường sau khi gắn insulin với thụ thể (bất thường sau khi gắn thụ thể) cũng xuất hiện, tuyến tụy sẽ tăng insulin để cố gắng bình thường hóa tình trạng đó, nhưng do đó không đủ lượng insulin để chuyển hóa đường huyết và bệnh tiểu đường sẽ khởi phát. Nguyên nhân chính của sự bất thường sau khi gắn thụ thể là do các chất (cytokine) làm giảm hiệu quả của insulin, như TNF-α, interleukin 6, resistin,…,được sản xuất từ các tế bào mỡ phì đại. Nếu những bất thường này tiếp diễn cũng sẽ gây ra những bất thường ở tế bào (tổn thương tế bào β) và dẫn đến tình trạng lượng tiết insulin không đủ. Bệnh tiểu đường trở nên nghiêm trong hơn, bệnh nhân cần dùng thuốc SU và tiêm insulin và dù bệnh nhân ăn nhiều nhưng cũng sẽ dần bị gầy đi. Tuy nhiên, hiện tượng bệnh tiểu đường trở nên nghiêm trọng khi các tế bào β bị tổn thương dường như thường xuất hiện ở những người có thể trạng di truyền bệnh tiểu đường tuýp 2. Trong bệnh tiểu đường ở người châu Á, insulin gần như không được tiết ra khi bệnh tiểu đường khởi phát, nhưng bệnh nhân tiểu đường phương Tây lại có sự khác biệt, việc tiết insulin thường nhiều quá mức ngay cả khi bệnh tiểu đường khởi phát. |
3. Điều trị bệnh tiểu đường do béo phì
3.1 Giảm cân là điểm quan trọng trong điều trị
Mục đích lớn nhất của việc điều trị bệnh tiểu đường do béo phì là khôi phục độ nhạy (tác dụng) của insulin mà tế bào vốn có và đưa đường huyết trở lại trạng thái bình thường.
Để làm được điều đó, trước hết, ưu tiên hàng đầu là giảm cân. Trong trường hợp người Nhật Bản, độ nhạy insulin và việc kiểm soát đường huyết sẽ được cải thiện rõ rệt bằng cách chỉ giảm 3kg cân nặng cơ thể.
Hiệu quả điều trị bằng cách giảm cân
(1) Độ nhạy của insulin được phục hồi.
(2) Lượng insulin được tiết ra sẽ chính xác.
(3) Kiểm soát đường huyết được cải thiện.
(4) Bình thường hóa tình trạng bất thường lipid máu.
3.2 Điểm cơ bản thứ 2 trong điều trị là chế độ ăn uống và chế độ tập luyện
Để giảm cân, sự kết hợp giữa chế độ ăn uống và chế độ tập luyện là hợp lý và hiệu quả. Hạn chế năng lượng ăn vào bằng chế độ ăn uống, cải thiện sự trao đổi chất bằng chế độ tập luyện để có thể thay đổi thành thể trạng cơ thể khó tăng cân.
Chỉ bổ sung điều trị bằng thuốc như thuốc SU hoặc tiêm insulin trong các trường hợp như khi kiểm soát đường huyết khó cải thiện ngay cả khi bệnh nhân đã giảm cân, hoặc bệnh nhân không thể giảm cân. Tuy nhiên, trong trường hợp bệnh tiểu đường do béo phì, nhiều bệnh nhân có thể kiểm soát đường huyết chỉ bằng cách giảm cân dựa theo chế độ ăn uống và chế độ tập luyện trong giai đoạn đầu khởi phát bệnh.
Để giảm cân, phương pháp chia thành 2 giai đoạn ngắn hạn và dài hạn theo mục tiêu sẽ rất hiệu quả. Đầu tiên, bệnh nhân sẽ giảm đáng kể cân nặng theo kế hoạch ngắn hạn, sau đó sẽ giảm cân nặng dần dần đều đặn theo kế hoạch dài hạn (xem bảng dưới).
| ● Kế hoạch ngắn hạn
Trước hết, để bình thường hóa đường huyết càng sớm càng tốt dù trong 1 ngày, bệnh nhân nên giảm 3~5 kg trong 2~3 tháng với phương pháp chủ yếu dựa vào chế độ ăn uống. Bệnh nhân cần giảm lượng calo hấp thụ để đạt đến cân nặng tiêu chuẩn và lượng calo là 20~25 kcal/ ngày, ngoài ra kết hợp với chế độ tập luyện bổ sung. Trong khi đó, bệnh nhân cần cố gắng chịu đựng cơn đói của bản thân. |
● Kế hoạch dài hạn
Nếu bệnh nhân có thể thành công giảm 3~5 kg thì tiếp theo sẽ chuyển sang một kế hoạch dài hạn chủ yếu là thực hiện chế độ luyện tập. Ở giai đoạn này bệnh nhân không cần phải tập luyện quá sức, chỉ cần duy trì tập luyện đều đặn với mục tiêu giảm 1~2 kg mỗi tháng. Việc giới hạn lượng bữa ăn sẽ nới lỏng hơn so với kế hoạch ngắn hạn với cân nặng tiêu chuẩn × 30 kilocalories/ ngày, vì vậy lượng tập luyện sẽ tăng lên. Để khiến cho tình trạng trao đổi chất không làm người bệnh bị thừa cân, bệnh nhân nên tạo thói quen tập luyện tối thiểu 200~300 kilocalories mỗi ngày. ● Mục tiêu cuối cùng của giảm cân Mục tiêu cuối cùng của giảm cân là đạt BMI ở mức 20~24kg/ m², nhưng vì có sự khác biệt cá nhân nên BMI không nhất thiết phải đạt mức này. Mục tiêu giảm cân của bệnh tiểu đường do béo phì là có thể giữ chỉ số đường huyết trong phạm vi bình thường mà không cần sự trợ giúp của liệu pháp điều trị bằng thuốc. Người ta nói rằng sẽ có hiệu quả nếu giảm 5% cân nặng cơ thể. Sau khi đạt được mục tiêu, hãy cố gắng duy trì cân nặng phù hợp và đường huyết tốt. |
3.3 Khi việc điều trị không hiệu quả nên tham khảo ý kiến bác sĩ điều trị và đưa ra phương pháp phù hợp
Chế độ ăn uống với hàm lượng calo thấp
Nếu bệnh nhân muốn đồng thời cải thiện sự nhạy cảm và tiết insulin, một phương pháp hiệu quả là thực hiện chế độ ăn với hàm lượng calo thấp dưới 600 kcal mỗi ngày trong thời gian ngắn.
Liệu pháp điều chỉnh hành vi
Vì những người béo thường gặp vấn đề với cách ăn uống, nên những bệnh nhân này nên tự ghi chép nhật ký bữa ăn, tìm ra nguyên nhân gây cản trở việc giảm cân và điều chỉnh lối sống.
Nhập viện để được tư vấn, hướng dẫn
Phương pháp này cũng hiệu quả nếu bệnh nhân không thể tự cải thiện cuộc sống của mình.
Điều trị bệnh tiểu đường do béo phì ngoại trừ thuốc SU
Thuốc Sulfonylurea (SU) từ lâu đã được sử dụng như một loại thuốc để giảm đường huyết, nhưng thuốc SU khiến bệnh nhân có xu hướng tăng cân để tăng tiết insulin, vì vậy có thể khó sử dụng cho bệnh tiểu đường béo phì. Do đó, gần đây thuốc khác với thuốc SU thường được kê đơn cho bệnh nhân tiểu đường do béo phì.
Chẳng hạn, thuốc Biguanide và thuốc thiazolidine cũng được gọi là thuốc cải thiện tính kháng insulin và làm giảm chỉ số đường huyết bằng cách tăng độ nhạy cảm của insulin. Nhóm thuốc ức chế α-glucosidase có tác dụng làm chậm quá trình tiêu hóa và hấp thụ thức ăn (carbohydrate) và ức chế sự gia tăng nhanh chóng của lượng đường trong máu sau bữa ăn. Nhóm thuốc ức chế DPP-4, chất đồng vận thụ thể GLP-1 làm tăng sự tiết insulin chủ yếu khi chỉ số đường huyết sau ăn cao. Thuốc thúc đẩy sự tiết insulin tác dụng nhanh cũng chỉ làm tăng tiết insulin trong một thời gian ngắn sau khi uống thuốc (sau khi ăn). Nhóm thuốc ức chế SGLT2 làm giảm lượng đường trong máu bằng cách giải phóng glucose vào nước tiểu.
Bên cạnh đó, thuốc ức chế sự thèm ăn đôi khi được sử dụng cho bệnh nhân béo phì nặng trong một khoảng thời gian giới hạn.
Chú ý! Những loại thuốc này đều được bác sĩ kê đơn.
4. Lời khuyên để điều trị bệnh thành công
4.1 Tình trạng béo hiện tại là cơ hội điều trị
Thực tế nếu hiện tại bệnh nhân đang trong tình trạng béo thì có nghĩa là khả năng cao bệnh vẫn chưa tiến triển đến mức các tế bào β tuyến tụy bị tổn thương. Khi sự tiết insulin bắt đầu không đủ do tổn thương tế bào β, bạn sẽ gầy đi mà không cần cố gắng giảm cân. Cơ hội để chữa bệnh tiểu đường mức độ nhẹ là thời điểm này.
4.2 Kiểm tra y tế là cần thiết trước khi bắt đầu trị liệu bằng chế độ tập luyện
Trường hợp bệnh nhân có mức độ béo phì cao, bệnh khớp gối và khớp háng, các biến chứng khác thì sẽ có những hạn chế về nội dung tập luyện, vì vậy bệnh nhân nên thực hiện các bài kiểm tra y tế khác nhau để biết rõ các điểm cần lưu ý.
Ngoài ra, khi bắt đầu tập luyện đột ngột, cơ bắp và các khớp của bệnh nhân có thể bị tổn thương, vì vậy hãy bắt đầu với bài tập nhẹ và dần đưa vào các bài tập cơ bắp vào trong chế độ.
4.3 Trong giảm cân sẽ có hiện tượng thích ứng
Khi bệnh nhân tiếp tục thực hiện giảm cân, sẽ luôn có một khoảng thời gian việc giảm cân bị đình trệ giữa chừng (hiện tượng thích ứng). Những lúc như vậy, bạn có thể khắc phục bằng cách hạn chế lượng calo nhẹ và nỗ lực hàng ngày để duy trì tập luyện.
4.4 Không nên giảm cân quá mức
Nếu bệnh nhân liên tục giảm cân quá mức, tăng cường tập những bài tập sức bền thì cân nặng có thể tăng lên và việc kiểm soát cân nặng trở nên tồi tệ. Khi bệnh bắt đầu tập luyện, nên duy trì tập đều đặn, chậm rãi và không dừng giữa chừng.
4.5 Hãy cố gắng để giảm thuốc
Nếu bệnh nhân sử dụng thuốc liên tục có thể hiệu quả sẽ giảm và bệnh nhân sẽ phải dựa vào thuốc mạnh hơn. Ngay cả khi bệnh nhân hiện đang dùng các loại thuốc như thuốc SU, các loại thuốc uống khác hoặc insulin, bệnh nhân vẫn có thể không phụ thuộc vào thuốc bằng cách giảm cân đều đặn với chế độ ăn uống và tập luyện. Ngoài ra, do insulin có tác dụng thúc đẩy tình trạng béo phì, vì vậy bệnh nhân hãy nỗ lực để duy trì kiểm soát đường huyết tốt hơn.
4.6 Phương pháp tốt nhất để điều trị là thay thế việc giảm cân bằng thực hiện chế độ ăn uống và tập luyện điều trị
Phẫu thuật điều trị bệnh tiểu đường do béo phì
Đối với bệnh tiểu đường béo phì nghiêm trọng mà hiệu quả giảm cân không cao ngay cả khi điều trị y tế được thực hiện đầy đủ, trong những năm gần đây việc phẫu thuật điều trị đang trở nên phổ biến. Các phẫu thuật như cắt bỏ một phần của dạ dày, tạo ra một đường vòng để thu hẹp lumen của dạ dày, kết hợp với phẫu thuật dạ dày và phẫu thuật ruột non (phẫu thuật Roux-en) giúp làm giảm sự thèm ăn và làm giảm sự hấp thụ thức ăn mà bệnh nhân ăn. Sau phẫu thuật, cân nặng bệnh nhân chắc chắn giảm và chỉ số đường huyết được cải thiện, tuy nhiên cần duy trì thực hiện chế độ ăn uống, tập luyện và kiểm tra sức khỏe định kỳ.
Bạn đang xem bài viết: Bệnh tiểu đường và béo phì tại Chuyên mục Kiểm soát bệnh
Gợi ý – Tìm hiểu chi tiết:
https://kienthuctieuduong.vn/
(Nguồn: Viện nghiên cứu thông tin y tế và sức khoẻ Nhật Bản)
